اوراق قرضه چگونه کار می‌کنند؟ معرفی انواع اوراق قرضه

افزودن اوراق قرضه به پورتفوی سرمایه‌گذاری می‌تواند با افزایش تنوع و کاهش نوسانات، سبد سهام متعادل‌تری ایجاد کند. اما بازار اوراق قرضه ممکن است حتی برای با تجربه‌ترین سرمایه‌گذاران ناآشنا به نظر برسد. بسیاری از سرمایه‌گذاران درباره اوراق قرضه اطلاعات کافی ندارند، زیرا به خاطر پیچیدگی ظاهری بازار اوراق قرضه و اصطلاحات ویژه آن، سردرگم می‌شوند. اما در واقعیت، اوراق قرضه ابزارهای بدهی بسیار ساده‌ای هستند.

در ادامه این مقاله به نوشته یوتوفارکس، با بازار اوراق قرضه، انواع اوراق و شیوه سرمایه‌گذاری در این بازار مالی آشنا خواهید شد.

نکات کلیدی

• بازار اوراق قرضه می‌تواند به سرمایه‌گذاران کمک کند در کنار بازار سهام در سبد سرمایه‌گذاری خود تنوع داشته باشند.

• برخی از ویژگی‌های اوراق قرضه عبارت‌اند از تاریخ سررسید، نرخ کوپن (بهره اوراق)، وضعیت مالیاتی و قابلیت بازپرداخت آن.

• انواع مختلفی از ریسک‌های مرتبط با اوراق قرضه شامل ریسک نرخ بهره، ریسک اعتباری/نکول و ریسک پیش‌پرداخت هستند.

• اکثر اوراق قرضه، دارای رتبه‌‌بندی‌هایی هستند که رتبه سرمایه‌گذاری آنها را مشخص می‌کند.

اوراق قرضه چگونه کار می‌کنند؟

اوراق قرضه صرفاً وامی است که توسط یک شرکت یا نهاد دولتی گرفته شده است. این شرکت یا نهاد به جای استقراض از بانک، از سرمایه‌گذارانی که اوراق قرضه آن را می‌خرند، پول دریافت می‌کند. در ازای سرمایه، شرکت یک کوپن بهره می‌پردازد؛ به طوری که نرخ سود سالانه اوراق قرضه به صورت درصدی از ارزش اسمی آن پرداخت می‌شود. شرکت، سود را در بازه‌های زمانی از پیش تعیین شده (معمولاً سالانه یا شش ماهه) پرداخت می‌کند و اصل سرمایه را در تاریخ سررسید پس می‌دهد و به وام پایان می‌دهد.

بر خلاف سهام، اوراق قرضه می‌تواند به طور قابل توجهی بر اساس شرایط قرارداد آنها متفاوت باشد. یک سند قانونی، ویژگی‌های اوراق را مشخص می‌کند. از آنجایی که انتشار انواع اوراق قرضه متفاوت است، درک شرایط دقیق قرارداد قبل از سرمایه‌گذاری بسیار اهمیت دارد. به طور مشخص، شش ویژگی مهم وجود دارد که هنگام سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه، باید درنظر گرفته شود.

انواع اوراق قرضه

اوراق قرضه شرکتی

اوراق قرضه شرکتی، به اوراق بدهی اطلاق می‌شود که شرکت‌ها برای افزایش سرمایه و پرداخت هزینه‌های عملیاتی و توسعه منتشر می‌کنند. بازدهی این اوراق به اعتبار شرکت صادرکننده آن بستگی دارد. ریسک‌پذیرترین اوراق قرضه به عنوان اوراق قرضه بنجل (junk bonds) شناخته می‌شوند، اما بالاترین بازدهی را دارند. سود اوراق قرضه شرکتی مشمول مالیات فدرال و مالیات محلی است.

اوراق قرضه دولتی

اوراق قرضه دولتی یا بدهی‌های دولتی، اوراق بدهی هستند که توسط دولت‌های ملی برای پرداخت هزینه‌های خود منتشر می‌شوند. از آنجایی که احتمال نکول دولت‌های صادرکننده بسیار کم است، این اوراق معمولاً دارای رتبه اعتباری بسیار بالا و بازدهی نسبتاً پایینی هستند.

در ایالات متحده، اوراق قرضه صادر شده توسط دولت فدرال، «اوراق خزانه‌داری» نامیده می‌شود، در حالی که اوراق منتشر شده توسط بریتانیا، «گیلت» نامیده می‌شود. خزانه‌داری‌ها، از مالیات ایالتی و محلی معافیت دارند، اگرچه همواره مشمول مالیات بر درآمد فدرال هستند.

اوراق قرضه شهرداری

اوراق قرضه شهرداری (munis) ، اوراقی هستند که توسط دولت‌های محلی منتشر می‌شوند. برخلاف آنچه که از نام آنها پیداست، این اوراق نه تنها شامل بدهی‌های شهرداری، بلکه می‌تواند شامل بدهی‌های ایالتی و شهرستانی نیز باشد. درآمد اوراق قرضه شهرداری از اکثر مالیات‌ها معافیت دارند و آنها را به سرمایه‌گذاری جذابی برای سرمایه‌گذاران در گروه‌های مالیاتی بالاتر تبدیل می‌کند.

اصطلاحات کلیدی

تاریخ سررسید

تاریخ سررسید، تاریخی است که مبلغ اصلی یا اسمی اوراق قرضه به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌شود و تعهدات شرکت در قبال اوراق، به پایان می‌رسد. بنابراین، تاریخ انقضای اوراق قرضه را مشخص می‌کند.

سررسید اوراق قرضه یکی از ملاحظات اولیه‌ای است که سرمایه‌گذار با اهداف و افق سرمایه‌گذاری خود می‌سنجد. سررسید اغلب به سه صورت طبقه‌بندی می‌شود:

کوتاه مدت: اوراق قرضه‌ای که در این دسته قرار می‌گیرند در عرض یک تا سه سال به سررسید می‌رسند.

میان مدت: تاریخ سررسید این نوع اوراق معمولاً 4 تا 10 سال است.

بلند مدت: سررسید این اوراق معمولاً بالاتر از 10 سال است.

تضمین شده/بدون تضمین

اوراق قرضه می‌تواند تضمین شده یا بدون تضمین باشد. اگر شرکت نتواند تعهدات خود را بازپرداخت کند، اوراق قرضه تضمین شده دارایی‌های مشخصی را به دارندگان اوراق تعهد می‌کند. به این دارایی «وثیقه» نیز گفته می‌شود. اگر ناشر اوراق قرضه مرتکب نکول شود، دارایی به سرمایه‌گذاران منتقل می‌شود. اوراق بهادار با پشتوانه رهنی (MBS)، یکی از انواع اوراق قرضه تضمین شده است که توسط وام‌های مسکنی که در ترازنامه شرکت وجود دارد، تضمین می‌شود.

از سوی دیگر، اوراق قرضه بدون تضمین، توسط هیچ وثیقه‌ای ضمانت نمی‌شود. این بدان معنی است که سود و اصل سرمایه تنها توسط شرکت صادر کننده تضمین می‌شود. این اوراق که اوراق بدون پشتوانه (Debenture) نیز نامیده می‌شود، در صورت ورشکست شدن شرکت، مقدار کمی از سرمایه اولیه را برمی‌گرداند. به این ترتیب، این اوراق ریسک بسیار بیشتری نسبت به اوراق قرضه تضمین شده دارند.

اولویت انحلال (Liquidation Preference)

هنگامی که یک شرکت ورشکست می‌شود، در زمان انحلال به ترتیب خاصی بازپرداخت سرمایه‌گذاران را انجام می‌دهد. پس از اینکه یک شرکت تمام دارایی‌های خود را فروخت، شروع به پرداخت پول به سرمایه‌گذاران خود می‌کند. «وام ارجح» بدهی است که ابتدا باید پرداخت شود و پس از آن بدهی تبعی (فرعی) باید پرداخت شود. در نهایت هر مبلغی که باقی بماند را سهامداران دریافت می‌کنند.

کوپن

کوپن به معنای سودی است که به دارندگان اوراق قرضه معمولاً به صورت سالانه یا شش‌ماهه پرداخت می‌شود. کوپن، اصطلاحا نرخ کوپن یا بازده اسمی نیز نامیده می‌شود. برای محاسبه نرخ کوپن، پرداخت‌های سالانه، بر ارزش اسمی اوراق تقسیم می‌شود.

وضعیت مالیاتی

در حالی که اکثر اوراق قرضه شرکتی سرمایه‌گذاری‌های مشمول مالیات هستند، برخی از اوراق قرضه دولتی و شهرداری از مالیات معاف هستند، بنابراین درآمد و عایدی سرمایه مشمول مالیات نمی‌شوند. اوراق قرضه معاف از مالیات معمولاً سود کمتری نسبت به اوراق مشمول مالیات معادل دارند. یک سرمایه‌گذار باید بازده معادل مالیات را برای مقایسه بازده با ابزارهای مشمول مالیات محاسبه کند.

قابلیت بازخرید

برخی از اوراق قرضه، قبل از تاریخ سررسید توسط ناشر بازخرید می‌شود. اگر اوراق قرضه دارای حق بازخرید باشد، ممکن است به انتخاب شرکت در تاریخ‌های زودتر پرداخت شود. این پرداخت معمولاً اندکی بیشتر از مبلغ اسمی انجام می‌شود. اگر نرخ بهره به شرکت اجازه دهد با نرخ بهتری وام بگیرند، ممکن است شرکت تصمیم بگیرد که اوراق قرضه خود را بازخرید کند. اوراق قرضه قابل بازخرید نیز برای سرمایه‌گذاران جذاب است، زیرا نرخ کوپن (بهره) بهتری را ارائه می‌دهند.

ریسک‌های اوراق قرضه

اوراق قرضه راهی عالی برای کسب درآمد هستند زیرا سرمایه‌گذاری نسبتاً مطمئنی محسوب می‌شوند. اما، درست مانند هر سرمایه‌گذاری دیگری، با ریسک‌های خاصی همراه هستند. در ادامه برخی از رایج‌ترین ریسک‌های سرمایه‌گذاری روی اوراق قرضه، مطرح شده است:

ریسک نرخ بهره

نرخ بهره با اوراق قرضه رابطه معکوس دارد، بنابراین وقتی نرخ‌ بهره افزایش می‌یابد، قیمت اوراق قرضه کاهش می‌یابد و بالعکس. ریسک نرخ بهره زمانی به وجود می‌آید که درمقایسه با انتظارات سرمایه‌گذاران، نرخ‌ها به میزان قابل توجهی تغییر کند.

اگر نرخ بهره به میزان قابل توجهی کاهش یابد، سرمایه‌گذار با امکان پیش پرداخت مواجه می‌شود. اگر نرخ بهره بیش از حد افزایش یابد، سرمایه‌گذار نسبت به سایر نرخ‌های بازار، بازدهی کمتری دریافت می‌کند. هرچه فاصله با تاریخ سررسید بیشتر باشد، ریسک نرخ بهره نیز برای سرمایه‌گذار بیشتر می‌شود، زیرا پیش‌بینی تحولات بازار در آینده دشوارتر است.

ریسک اعتباری/نکول

ریسک اعتباری یا نکول به زمانی گفته می‌شود که پرداخت‌های سود و اصل تعهد توسط ناشر اوراق انجام نشود. هنگامی که سرمایه‌گذار اوراق قرضه را خریداری می‌کند، انتظار دارد که ناشر نسبت به پرداخت سود و اصل سرمایه متعهد باشد.

هنگامی که یک سرمایه‌گذار قصد خرید اوراق قرضه شرکتی را داشته باشد، باید احتمال نکول توسط شرکت ناشر اوراق را بررسی کند. ایمنی معمولاً به این معنی است که شرکت درآمد عملیاتی و جریان نقدی بیشتری نسبت به بدهی‌های خود دارد. اگر بدهی‌های شرکت بیش از وجه نقد موجود باشد، به دلیل ریسک نکول، بهتر است از سرمایه‌گذاری در این اوراق اجتناب شود.

ریسک پیش‌پرداخت

ریسک پیش‌پرداخت به این معنی است که مبلغ اسمی اوراق قرضه زودتر از حد انتظار پرداخت شود. این اقدام معمولاً از طریق بازخرید انجام می‌شود. این اتفاق می‌تواند خبر بدی برای سرمایه‌گذاران باشد زیرا شرکت تنها زمانی برای بازپرداخت زودهنگام اقدام می‌کند که نرخ بهره به میزان قابل توجهی کاهش یافته باشد. به جای ادامه سرمایه‌گذاری با بهره بالا، سرمایه‌گذاران مجبورند وجوه خود را در محیطی با نرخ بهره پایین‌تر سرمایه‌گذاری کنند.

بازده اوراق قرضه

بازده اوراق قرضه، سودی است که سرمایه‌گذار از یک اوراق دریافت می‌کند. به بیان ساده، بازده اوراق همان سود حاصل از سرمایه‌گذاری توسط سرمایه‌گذار است. بازده اوراق قرضه با قیمت اوراق قرضه متفاوت است (هر دو رابطه معکوس دارند). «بازده تا سررسید» نوعی شیوه اندازه‌گیری رایج است که اغلب مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما شناخت سایر روش‌های اندازه‌گیری بازده که در موقعیت‌های خاص استفاده می‌شوند نیز مهم است.

بازده تا سررسید (YTM)

همانطور که در بالا ذکر شد، بازده تا سررسید (YTM) رایج‌ترین روش اندازه‌گیری بازده اوراق است. اگر اوراق قرضه تا تاریخ سررسید نگهداری شود و همه کوپن‌ها مجددا با نرخ YTM سرمایه‌گذاری شوند، بازده اوراق را اندازه‌گیری می‌کند. از آنجایی که بعید است که کوپن‌ها با همان نرخ قبلی مجددا سرمایه‌گذاری شوند، بازده واقعی سرمایه‌گذارمعمولا کمی متفاوت خواهد بود.

بازده جاری

بازده جاری را می‌توان برای مقایسه درآمد بهره اوراق قرضه با درآمد سود سهام ارائه شده توسط یک سهام استفاده کرد. بازده جاری با تقسیم کوپن (سود) سالانه اوراق قرضه بر قیمت فعلی اوراق محاسبه می‌شود. این بازده تنها بخش درآمد بازده را در بر می‌گیرد، بدون توجه به سود یا زیان احتمالی سرمایه. به این ترتیب، این بازده تنها برای سرمایه‌گذارانی مفید است که فقط به درآمد جاری توجه دارند.

بازده اسمی

بازده اسمی اوراق قرضه، درصد سودی است که باید به طور دوره‌ای به خریداران اوراق پرداخت شود. بازده اسمی، با تقسیم سود سالانه بر مبلغ اسمی اوراق، محاسبه می‌شود. توجه به این نکته مهم است که بازده اسمی، بازده نهایی را به طور دقیق پیشبینی نمی‌کند؛ مگر اینکه قیمت فعلی اوراق با ارزش اسمی آن یکسان باشد. بنابراین، بازده اسمی تنها برای محاسبه سایر معیارهای بازدهی استفاده می‌شود.

بازده تا تاریخ بازخرید (YTC)

برای اوراق قرضه قابل بازخرید، همیشه احتمال بازخرید قبل از سررسید وجود دارد. اگر اوراق قرضه بازخرید شده با حق بیمه پرداخت شود، سرمایه‌گذاران بازدهی کمی بالاتر را خواهند یافت.

سرمایه‌گذار در چنین اوراقی ممکن است بخواهد بداند که اگر اوراق قرضه در یک تاریخ مشخصی بازخرید شود، چه بازدهی محقق می‌شود تا تعیین کند آیا ریسک پیش‌پرداخت ارزش دارد یا خیر.

بازده محقق شد

در صورتی که سرمایه‌گذار قصد دارد اوراق قرضه را به جای تاریخ سررسید، فقط برای مدت معینی نگه دارد، بازده تحقق یافته اوراق قرضه باید محاسبه شود. در این صورت، سرمایه‌گذار قصد فروش اوراق قرضه را دارد و برای محاسبه بازده، قیمت آتی اوراق باید برآورد شود. از آنجایی که پیش‌بینی قیمت‌های آتی دشوار است، این اندازه‌گیری بازده تنها یک تخمین بازده است.

شیوه پرداخت بهره اوراق قرضه

دو روش وجود دارد که دارندگان اوراق قرضه برای سرمایه‌گذاری خود سود دریافت می‌کنند. پرداخت‌های کوپنی، پرداخت‌های دوره‌ای بهره اوراق است که در طول عمر اوراق قرضه (قبل از بازخرید اوراق به ارزش اسمی در سررسید) پرداخت می‌شود.

ساختار برخی اوراق قرضه متفاوت است. اوراق قرضه بدون کوپن، اوراق قرضه هستند که بهره پرداخت نمی‌کنند و تنها پرداخت، بازخرید ارزش اسمی در تاریخ سررسید است. اوراق بدون کوپن معمولاً با تخفیف از ارزش اسمی فروخته می‌شوند، بنابراین تفاوت بین قیمت خرید و ارزش اسمی را می‌توان به عنوان بهره محسوب کرد.

اوراق قرضه قابل تبدیل، نوعی اوراق بهادار ترکیبی است که ویژگی‌های اوراق قرضه و سهام را ادغام می‌کند. اینها اوراق عادی و با درآمد ثابت هستند، اما می‌توانند به سهام شرکت صادرکننده اوراق نیز تبدیل شوند. اگر شرکت صادرکننده در قیمت سهام خود سود زیادی حاصل کند، این اوراق فرصت مناسبی برای کسب سود مازاد محسوب می‌شود.