انقلاب صنعتی چهارم از زبان نیما حاجیان پژوهشگر حوزه آینده پژوهی و مدیریت تکنولوژی

یک دهه پیش از انقلاب امریکا، جیمز وات موتور بخار را اختراع کرد. او سریعا فهمید که طراحی او می‌تواند با استفاده از یک کندانسور که توان حرارتی را به طور قابل ملاحظه ای افزایش می‌دهد، بهبود پیدا کند. به زودی موتورهای وات، در صنایع گسترده از جمله معدن، نساجی، و صنایع دیگر مورد استفاده قرار گرفت. کارخانه‌ها رشد کردند، کارگرها به شهرها مهاجرت کردند؛ در نتیجه جوامع کشاورزی تبدیل به مکان های صنعتی شدند. بدین ترتیب انقلاب صنعتی اول شروع شد.

آقای نیما حاجیان می‌گوید ما در آستانه‌ی انقلاب فن‌آوری هستیم. انقلابی که بصورت بنیادین در حال تغییر زندگی، کار و ارتباطات ماست. این تحول بزرگ از لحاظ مقیاس و پیچیدگی به هیچ تجربه بشری شباهت ندارد. ما هنوز نمی‌دانیم که آینده این تحول بزرگ چگونه خواهد بود. اما یک چیز کاملا واضح است: واکنش ما به این تحول عظیم باید منسجم و فراگیر باشد و همه ابعاد جامعه، از بخش‌های خصوصی و دولتی تا جامعه مدنی و آکادمیک را در برگیرد.

انقلاب صنعتی اول از آب و انرژی بخار به منظور مکانیزه کردن تولیدات استفاده نمود (مانند صنعت نساجی).

انقلاب صنعتی دوم از قدرت الکتریسیته به منظور تولید انبوه بهره برد. سومین انقلاب صنعتی از علم الکترونیک و فن‌آوری اطلاعات بمنظور تولید اتوماتیک استفاده نمود. انقلاب چهارم صنعتی بر پایه‌های انقلاب سوم بنا نهاده شده است و شامل هم‌جوشی فن‌آوری‌های مختلف است که مرزهای زیستی، دیجیتال و فیزیکی را در می‌نوردد.

دلایلی وجود دارد که نشان می‌دهد تحولات امروزی دیگر همان انقلاب صنعتی سوم نیستند، بلکه نوید ظهور چهارمین انقلاب صنعتی‌ را می‌دهد. سرعت تحولات جدید هیچ‌گونه سبقه تاریخی ندارد. در مقایسه با انقلاب صنعتی سوم که پیشرفتی خطی داشت، انقلاب صنعتی چهارم سرعت نمایی دارد.

امکان اتصال میلیونها انسان به دستگاه‌های موبایل با قدرت و حافظه‌ی بالا و همچنین دسترسی آنها به دانش نامحدود است و این امکانات با پیشرفت‌های عملی در حوزه‌های هوش مصنوعی، ربات، اینترنت اشیاء، اتومبیل‌های خودران، پرینترهای سه‌بعدی، نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی، علم مواد، ذخیره‌ی انرژی و محاسبات کوانتومی دوچندان خواهد شد.

این تحولات بعلت افزایش قدرت پردازنده‌ها و دسترس بودن حجم گسترده‌ای از اطلاعات است. فن‌آوری ساخت دیجیتال دائما با دنیای بیولوژیکی در حال تعامل است. مهندسین، طراحان و معماران از طراحی محاسباتی، مهندسی مواد و زیست شناسی مصنوعی استفاده می‌کنند تا بتوانند همزیستی بین میکرواورگانیسم‌ها، بدنمان، موادی که مصرف می‌نماییم و حتی ساختمان‌هایی که در آن زندگی می‌کنیم را ایجاد نمایند.

در حال حاضر نمی‌توان آینده را پیش‌بینی کرد اما با مطالعه گذشته می‌توان بیان داشت که تلفیقی از هر دو اتفاق خواهد افتاد. اما می‌توان اذعان داشت که در آینده، “استعداد” عاملی مهم‌تر از نیروی یدی در تولید خواهد بود.

انقلاب چهارم صنعتی نه تنها بر آنچه که انجام می‌دهیم تاثیرگذار است، بلکه هویت ما را هم دستخوش تغییر قرار می‌دهد. این تحول بزرگ، هویت ما که شامل حریم خصوصی، حس مالکیت، الگوهای مصرف، زمان، شغل، مهارت و ارتباطاتمان است را نیز تغییر خواهد داد. این تحولات فن‌آورانه حتی بر سلامتی‌مان و کیفیت وجودیمان تاثیرگذار است.

نابرابری علاوه بر اهمیت اقتصادی، از لحاظ اجتماعی نیز حائز اهمیت می‌باشد. بزرگ‌ترین ذی‌نفعان در نوآوری از فراهم آورندگان سرمایه‌های معنوی و فیزیکی می‌باشند: مخترعین، صاحبان سهام و سرمایه‌گذاران.

فن‌آوری یکی از دلایل اصلی کاهش درآمدهاست. در کشورهایی با درآمد بالا تقاضا برای نیروی کار ماهر افزایش یافته و از نیروی کار کم مهارت کاسته شده است. نتیجه این است که بازار کار به دو بخش نیروی کار با مهارت و نیروی کار کم مهارت تقسیم شده و جایی در میانه وجود ندارد.

مهم نیست که سیستم‌های شما چقدر مستقل هستند، شما همیشه به افرادی برای کار با این سیستم‌ها نیاز خواهید داشت. در انقلاب صنعتی چهارم شما می‌توانید افراد خود را با فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی و دسترسی به داده‌های حسگرها توانمند کنید تا بدانند در کسب‌وکار چه اتفاقی می‌افتد و آماده تصمیم‌گیری سریع و رسیدگی به مسائل پیش رو باشند. دستگاه‌های پوشیدنی و اپلیکیشن‌های واقعیت افزوده نیز می‌توانند به حل مشکلات، نظارت بر سلامت و ایمن نگه‌داشتن افراد کمک کنند.

کارخانه هوشمند

فناوری‌های انقلاب صنعتی چهارم به شما کمک می‌کنند تا کارخانه‌های هوشمند را با امکانات بسیار دیجیتالی و تا حد زیادی خودمختار که از فناوری‌های پیشرفته مانند Big Data هوش مصنوعی، رباتیک، تجزیه و تحلیل و IoT بهره می‌برند راه‌اندازی کنید. این کارخانه‌ها که Factory 4 نیز نامیده می‌شوند، از فرآیندهای تولید هوشمند پشتیبانی و ارائه محصولات سفارشی شده را با هزینه کارآمد و در مقیاس بالا، ممکن می‌کنند.

دارایی هوشمند

تقریباً هر دارایی فیزیکی که امروزه به‌کار گرفته می‌شود، دارای حسگرهای داخلی است که وقتی به اینترنت اشیا و سیستم‌های تجزیه و تحلیل داده متصل می‌شوند، تغییردهنده بازی برای مدیریت دارایی‌های سازمان هستند. با استفاده از دارایی‌های هوشمند، تکنسین‌ها می‌توانند عملکرد دارایی را درلحظه نظارت کنند، خرابی‌های احتمالی را پیش‌بینی کرده و از آن جلوگیری کنند، از تعمیر و نگهداری پویا و پیش‌بینی‌کننده استفاده کنند، از مزایای دوقلوهای دیجیتالی بهره ببرند و دارایی‌ها و فرآیندهای تجاری را با یکدیگر ادغام کنند.

تاثیرگذاری بر مردم

انقلاب صنعتی چهارم در نهایت، نه تنها آنچه ما انجام می دهیم بلکه آنچه که هستیم را نیز تغییر خواهد داد. این موضوع هویت ما و تمام مسائل مرتبط به آن را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

احساس ما از حریم خصوصی، مفهوم ما از مالکیت، الگوهای مصرف ما، زمانی که ما به کار و اوقات فراغت اختصاص می‌دهیم و اینکه چگونه ما فرصت‌های شغلی‌مان را توسعه می‌دهیم، مهارت‌های مان را پرورش می‌دهیم، با مردم دیدار می‌کنیم و روابطمان را گسترش می‌دهیم. این فهرست بی پایان است چرا که تنها توسط تصورات ما محدود می‌شود.

شکل‌دهی به آینده

نه تکنولوژی و نه دگرگونی که همراه با آن می‌آید، یک نیروی برونی است که انسان‌ها هیچ کنترلی بر روی آن ندارند. همه ما مسئول هدایت تکامل آن هستیم، در تصمیم‌گیری‌هایی که روزانه به عنوان شهروندان، مصرف‌کنندگان و سرمایه‌گذاران می‌گیریم. بنابراین ما باید از این فرصت و قدرت برای شکل دادن به انقلاب صنعتی چهارم استفاده کنیم و آن را به سوی آینده‌ای که نشان دهنده اهداف و ارزش‌های مشترک ما است هدایت کنیم.

برای انجام این کار ما باید یک دیدگاه جامع و جهانی را توسعه دهیم که چگونه تکنولوژی بر زندگی ما تاثیر می‌گذارد و محیط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و انسانی ما را تغییر میدهد. هرگز زمانی با تعهد بزرگتر یا خطر بالقوه بیشتر وجود نداشته است. امروز تصمیم گیرندگان، اغلب در تفکر سنتی و خطی به دام افتاده‌اند و یا بیش از حد توسط بحرانهای متعدد که نیاز به توجه دارد درگیر شده‌اند که کمتر در مورد نیروهای دگرگونی و نوآوری‌هایی که آینده ما را شکل می‌دهد، فکر میکنند.

در پایان، این موضوع به مردم و ارزش‌ها ختم می‌شود. ما نیاز به شکل دادن آینده‌ای هستیم که با قرار دادن افراد در اولویت و تقویت آنها برای همه انسان‌ها مفید باشد. در بدبینانه‌ترین حالت، فرم غیرانسانی ، انقلاب صنعتی چهارم در واقع پتانسیل “رباتیزه کردن” انسانیت و در نتیجه محروم کردن ما از قلب و روح را دارد. اما بعنوان تحسین بهترین جنبه طبیعت انسان – خلاقیت، همدلی، مباشرت – می‌تواند بشریت را به یک آگاهی جمعی و اخلاقی جدید بر اساس حس مشترک سرنوشت ارتقا دهد. آن وقت ناگزیر است که همه ما مطمئن شویم که مورد دوم ارجحیت دارد.

با تشکر از آقای نیما حاجیان پژوهشگر حوزه آینده پژوهی و مدیریت تکنولوژی